3.2 Термінологічні диференціальні ознаки слів міри та ваги. Системність слів міри та ваги
Значення слів міри та ваги, їх зміст залежать від дефініцій, що їм приписуються. Зміст та межі досліджуваних слів уточнюються спеціально розробленими дефініціями. Дефінітивна функція і системність – основні диференціальні ознаки досліджуваних слів. Для з’ясування наявності цих ознак у слів міри та ваги проведемо лінгвістичний експеримент, використаємо метод з’ясувальної трансформації, розробленої І.В.Арнольд у її докторській дисертації. Джерелом інформації служить ОЕD. Для виведення формули семантичного обсягу слів міри та ваги випишемо усі дефініції 50 досліджуваних слів з вищезгаданого джерела, розмістимо їх в алфавітному порядку (див. таблицю 3 "Семантичне наповнення СМВ").
- a definite measure of land, a piece of 40 poles long by 4 broad(4840 sq.yards) or its equivalent of any shape
2
bale
- a measure of quantity (used with more or less precision)
3
barrel
- a measure of capacity both for liquids and dry goods, varying with the commodity
4
bushel
- a measure of capacity used for corn, fruit, etc. Containing four pecks or eight gallons
5
chaldron
- a dry measure of 4 quarters or 32 bushels
6
cord
- a measure of cut wood, 8 feet long, 4 feet broad, and 4 feet high
7
chain
- a lineal measure, equal to 66 feet or 4 poles
8
cut
- piece of cloth of a definite length
9
brace
- a measure of length, about 64 inches
10
dram
- a weight of 60 grains
11
ell
- a measure of length varying in different countries
12
fathom
- a definite measure of 6 feet
13
furlong
- a. lineal measure varied according to the extent assigned at various times and places to the Acre
14
foot
- a lineal measure originally based on the length of a man’s foot
15
gallon
- an English measure of capacity (of 277 ? cubic inches or of 231 cubic inches)
16
gill
-a measure of liquids, containing one fourth of a standard pint
17
grain
- the smallest English and U.S. unit of weight now = 1/5768 of lb. avoirdupois
18
heer
- a measure of linen or woolen yarn containing two cuts, the sixth part of a hesp or hank of yarn, or the twenty-fourth part of a spindle
19
hank
- definite length of yarn or thread in a coil
20
hide
- a measure of land in OE times, varying in extent with the nature of the ground
21
hogshead
- a liquid measure containing 63 old winegallons
22
hundredweight
- locally it has varied from 100 to 120 lb.
23
inch
- a measure of length, the twelfth part of a foot
24
last
- a commercial denomination of weight, capacity of quantity, varying for different kinds of goods and in different localities
25
link
- a measure of length, 7,92 inches
26
load
- a unit of measure of weight for certain substances
27
mile
- a unit of measure, about 1,618 yards
28
minim
- the smallest unit of fluid measure, about equivalent to one drop of liquid, the sixtieth part of a fluid drachm
29
nail
- a measure of length for cloth; 2 ? inches, or the sixteenth part of a yard
30
ounce
- a unit of weight, the twelfth of a pound
31
pound
- a measure of weight...very variously modified in the course of ages
32
pint
- a measure of capacity for liquids, equal to half a quart or 1/8 of gallon
33
pipe
- a measure of capacity, equivalent to half a tun, or 2 hogsheads, or 4 barels
34
perch
- a measure of length, equal to 5 ? yards, or 16 ? feet
35
pole
- a lineal measure for land, equal to 5 ? yards or 16 ? feet
36
peck
- a measure of capacity used for dry goods; a fourth part of a bushel, or two gallons
37
rod
- a measure of length, equal to 5 ? yards or 16 ? feet; a perch or pole
38
quart
- an English measure of capacity, one fourth of a gallon, or two pints
39
quarter
- a measure of capacity for grain, the fifth part of a wey or load
40
tod
- a weight used in the wool trades, usually 28 pounds or 2 stones
41
ton
- a measure of weight, now generally
20 cwt.
42
sack
- a unit of measure of weight for corn, flour, fruit, wool, coal, etc.
43
scruple
- a unit of weight, 20 grains
44
skein
- a quantity of thread oz yarn, eighty turns of the thread upon a real fifty-four inches in circumstances
45
span
- a measure of length, 9 inches
46
spindle
- a measure of yarn, varying according to the material
47
stone
- a measure of weight, equal to 14 pounds avoirdupois
48
wey
- a standard of dry-goods weight, varying greatly with different commodities
49
yard
- a measure of length, equal to three feet or thirty-six inches
50
yoke
- one-fourth of seeling about 50 or 60 acres
Зміст слів міри та ваги, їх значення фіксуються дефініціями правої колонки у нашій таблиці. Аналіз дефініцій вимірювачів показує, що вони конструюються за принципом двох ступенів. Перший ступінь дефініції вказує на те, що вимірюється (a definite measure of land, a measure of quantity, a measure of capacity, a liquid measure, etc.), а другий ступінь співвідносить пояснюваний вимірювач з іншими одиницями вимірювального поля (пор.: acre – a piece of 40 poles long by 4 broad, bushel – four pecks or eight gallons, ton – 20 cwt., etc.). Ключовим пояснювальним словом на рівні 1-ї сходинки дефініції виступає measure (іноді - unit, weight), за якими йдуть слова length, capacity, quantity, weight, land. Дефініцію (1-ша сходинка) досліджуваних слів можна позначити такою пояснювальною формулою:
a (measure) + of + length
capacity
quantity
weight
land.
Як бачимо, 1-ша сходинка дефініції вказує на чіткі семантичні межі досліджуваних слів, що охоплюють п’ять параметрів вимірювання, а саме: довжину ( length ), об’єм (capacity), кількість (quantity), вагу (weight), простір (land). Чіткість цих меж можна продемонструвати на конкретних прикладах вимірювачів, використовуючи при цьому умовну символіку: measure – x, length - a, capacity – b, quantity – c, weight – d, land – c. Пояснювальну формулу значень вимірювачів можна записатитак: x of (a, b, c, d, e). Усі досліджувані слова, як бачимо, співвідносяться з п’ятьма групами (a, b, c, d, e), загальною функцією яких є вимірювання (х). Пор.: acre – xe, bale – xc, barrel – xb, chain – xa, dram – xd. Формалізація семантичних множинників цих слів відображає діалектичний зв’язок і взаємообумовленість загального (х – вимірювання взагалі) та конкретного (a,b,c,d,e – вимірювання довжини, об’єму, кількості, ваги та простору). Дефініція слів міри і ваги на рівні 1-ї сходинки вказує на системність значень досліджуваних слів, а також співвідносить їх з параметрами вимірювання. Друга сходинка дефініції також вказує на системність та чіткість семантичних меж досліджуваних слів, оскільки є виразником числових констант, показником співвідношень одиниць системи. (Пор.: a yard – 16 ? feet, stone – 14 pounds, span – 9 inches, etc.).
Таким чином, досліджувані слова за ознакою системності та за наявністю дефінітивної функції можна назвати термінами.